Istraživanje je sprovedeno u dva ciklusa:

• februar - jul 2015. godine

• mart - maj 2016. godine


Istraživački postupak koji je korišćen je analiza dostupnosti informacija od značaja na internet prezentacijama jedinica lokalnih samouprava.


Analiza se sastojala iz nekoliko segmenata - kreiranje liste dokumenata čija se dostupnost proverava, pretraga dokumenata na internet prezentacijama (skrining internet prezentacija), potraživanje nedostupnih dokumenata zahtevima za pristup informacijama od javnog značaja i analiza informatora o radu. Uzorak ovog istraživanja su internet prezentacije svih gradova i opština na teritoriji Republike Srbije, u smislu Zakona o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije (Službeni glasnik 129/2007), ne računajući teritoriju AP Kosova i Metohije. Opštine sa područja Kosova i Metohije nisu uzete u obzir prilikom istraživanja zbog njihovog drugačijeg administrativno - pravnog statusa i okvira u kome postoje i deluju u odnosu na ostale opštine u Srbiji. Stoga je istraživanje sprovedeno u 169 opština, i to: 23 grada, 24 gradske opštine i 122 opštine.

Istraživanje transparentnosti jedinica lokalnih samouprava u Srbiji, koje je pred vama, nije prvo ovakve vrste. Ono se naslanja na slična istraživanja koja su izvedena u Španiji i Slovačkoj, od kojih je preuzeta metodologija i prilagođena nacionalnom okviru. Ipak, primenjeno u našem kontekstu, značajno je za procenu trenutnog stanja na polju transparentnosti i dostupnosti informacija u lokalnim samoupravama u Srbiji, kao i za sve buduće korake ka većoj transparentnosti.


Istraživački tim je pošao od presudnog značaja transparentnog rada organa javne uprave za sprečavanje korupcije i kvalitetniju i samim tim bolju saradnju opština i njihovih građana. U svom radu, tim se oslanjao na Zakon o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, kao jedan od stubova razvoja demokratskim društava svuda u svetu, pa i kod nas. Upravo ovaj zakon obavezuje organe javne vlasti na dostupnost informacija i omogućava građanima uvid u rad ovih organa.

Istraživanje je obuhvatilo prikupljanje dokumenata čija je lista kreirana na osnovu tri kriterijuma: značaj za rad lokalnih samouprava, uticaj na kvalitet života stanovništva i zakonska obaveza izrade i objavljivanja dokumenta na internet prezentaciji.


Prilikom skrininga internet prezentacije, binarno je ocenjivana prisutnost dokumenta ili informacije (informacija postoji ili ne postoji na sajtu). Kao dostupne na sajtu ocenjivane su i informacije okačene direktno na sajt ali takođe i informacije koje su objavljene u nekom od dokumenata na sajtu – na primer, informacije o budžetu opštine su ocenjivane kao dostupne ukoliko se nalaze na stranici posvećenoj lokalnim finansijama, ali i ako se nalaze u informatoru o radu. Nedostupne informacija su tražene zahtevom za pristup informacijama od javnog značaja, koji je kreiran posebno za svaku opštinu, u skladu sa zatečenim stanjem na internet prezentaciji.

Informator o radu je osnovni dokument koji daje uvid u rad svakog organa javne vlasti. On sadrži sve neophodne informacije u vezi sa radom državnog organa. Ovaj dokument je obavezan na osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, a ispunjavanje ove obaveze nadgleda Poverenik za pristup informacijama od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti. Prema Uputstvu za izradu i objavljivanje informatora o radu državnog organa, informator mora da sadrži sledeće stavke: osnovne podatke o državnom organu i informatoru, opis pravila u vezi sa javnošću rada, spisak najčešće traženih informacija od javnog značaja, opis nadležnosti, ovlašćenja i obaveza, usluge koje organ pruža zainteresovanim licima, podatke o prihodima i rashodima, podatke o javnim nabavkama, informacije o podnošenju zahteva za pristup informacijama. Ukoliko se informator redovno ažurira i ukoliko je on lako dostupan na internet prezentaciji državnog organa, podiže se transparentnost rada jedinice lokalne samouprave, a građanima se omogućava brz i jednostavan pristup potrebnoj informaciji.


Informatori o radu su analizirani u skladu sa već postojećim zakonskim propisima o sadržaju informatora, a koji se nalaze u Uputstvu za izradu i objavljivanje informatora o radu državnog organa. Binarno je ocenjivana prisutnost svih propisanih delova informatora. Nepotpuna ili neažurirana informacija je ocenjivana kao nepostojeća. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte analizu informatora.


Informator o radu, između ostalog, bi trebalo da sadrži informacije o budžetu, informacije o javnim nabavkama, informacije o državnoj pomoći, i informacije o uslugama koje opštine pružaju građanima.

Pregled opštih informatora o radu

Informacije o budžetu obuhvataju odluku o budžetu i izvršenje budžeta. Odluka o budžetu državnog organa je dokument koji sadrži popis svih njegovih prihoda i rashoda, koji su navedeni po ustanovljenoj klasifikaciji prema budžetskim linijama. Ovaj dokument odgovara na pitanja koji su izvori sredstava državnog organa i za koje stavke su sredstva namenjena. Od 2015. godine je obavezna izrada i programskog budžeta, koji pored već navedenih informacija, sadrži i programski deo koji se tiče opisa stanja i zacrtanih ciljeva u radu državnog organa. Svrha programskog budžeta je da bi javna sredstva mogla biti lakše povezana sa svojom namenom i ishodima. Svaka, pa i najmanja, promena u budžetu iziskuje promenu celokupnog dokumenta. Njegovo usvajanje je obavezno krajem godine za narednu, a u slučaju da ne bude usvojen, do tog trenutka se koristi sistem privremenog finansiranja. Izvršenje budžeta se beleži kao suma izvršenih prihoda i rashoda državnog organa u određenom vremenskom periodu (mesečno, kvartalno, polugodišnje) kako u nominalnom iznosu, tako i u relativnom u odnosu na predviđeni plan iz budžeta. Opštine koje objavljuju bar jedan, odnosno oba dokumenta o budžetu ocenjene su kao transparentne. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte mapu dostupnosti informacija o budžetu u opštinama Srbije.

Proverite dostupnost budžeta
Proverite dostupnost budžeta

Informacije o javnim nabavkama obuhvataju plan javnih nabavki i izveštaj o sprovedenim javnim nabavkama. Plan javnih nabavki je dokument koji sadrži popis svih planiranih nabavki koje državni organ planira u toku jedne kalendarske godine. Ovaj dokument je obavezan prema Zakonu o javnim nabavkama, a rok za njegovu izradu je 31. januar za tekuću godinu. Izveštaj o sprovedenim javnim nabavkama je dokument koji državni organ mora da sačini do 31. marta za prethodnu godinu. On treba da sadrži informacije o tome koje javne nabavke su sprovedene, po kojoj vrsti postupka i koliki je iznos potrošenih sredstava. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte mapu dostupnosti informacija o javnim nabavkama u opštinama Srbije.

Proverite informacije o javnim nabvkama
Proverite informacije o javnim nabvkama

Državna pomoć je regulisana Zakonom o kontroli državne pomoći koji predstavlja jedan od značajnih instrumenata u borbi protiv korupcije, kao i u promociji tržišne privrede. Primenjuje se od 1. januara 2010. godine, a državnu pomoć je definisao kao „svaki stvarni ili potencijalni javni rashod ili umanjeno ostvarenje javnog prihoda, kojim korisnik državne pomoći stiče povoljniji položaj na tržištu u odnosu na konkurente, čime se narušava ili postoji opasnost od narušavanja konkurencije na tržištu“. Dakle, pod državnom pomoći se smatraju sva novčana davanja (ili njihovi ekvivalenti) koji su namenjeni pravnim licima. Stoga, subvencije ili oslobađanje plaćanja od poreza se smatraju državnom pomoći, a na primer socijalna pomoć ili pomoć građanstvu za otklanjanje posledica prirodnih nepogoda ne. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte mapu dostupnosti informacija o državnoj pomoći u opštinama Srbije.

Proverite informacije o državnoj pomoći
Proverite informacije o državnoj pomoći

Informacije o uslugama koje državni organ, u okviru delokruga utvrđenog zakonom, neposredno pruža zainteresovanim fizičkim i pravnim licima, unose se u informator o radu. Informator o radu bi trebalo da sadrži detaljne informacije o procedurama i postupcima za pružanje usluga (socijalne usluge, matične knjige, građevinske dozvole). Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte mapu dostupnosti informacija o uslugama u opštinama Srbije.

Proverite informacije o uslugama
Proverite informacije o uslugama

Ocenjivana je dostupnost i sledećih dokumenata: statuta, prostornog plana, strategije lokalnog održivog razvoja, strategije lokalnog ekonomskog razvoja, lokalnog akcionog plana za mlade, lokalnog ekološkog akcionog plana i lokalnog službenog lista. Za detaljnije informacije o ovom segmentu istraživanja pogledajte Bazu lokalne transparentnosti.

Pogledajte bazu lokalne transparentnosti

Ostala prikupljena dokumenta:

Statut je osnovni akt državnog organa – u slučaju jedinica lokalne samouprave, on je pravni akt opisnog karaktera koji daje osnovni skup pravila koja se primenjuju u organizaciji i radu. Svi ostali pravni akti koji nastaju u radu državnog organa bi trebalo da budu u skladu sa statutom. U slučaju jedinica lokalnih samouprava, statut definiše koja naseljena mesta čine jedinicu lokalne samouprave, kako građani učestvuju u vršenju poslova opštine, službeni jezik JLS, kako se obezbeđuje javnost rada, nadležnosti, organe opštine, i druge stavke značajne za funkcionisanje opštine.

Prostorni plan je dokument koji definiše prostornu namenu zemljišta na teritoriji neke opštine ili grada. On mora biti u skladu sa Prostornim planom republike Srbije, a pokriva celu teritoriju neke teritorijalne jedinice. Prostorni plan opisuje prirodno – geografske karakteristike terena, prirodne vrednosti, trenutni raspored i namenu zemljišta, ali i daje načelnu namenu za korišćenje zemljišta za određeni vremenski period, definišući šta i na koji način je moguće graditi na nekom zemljištu. Drugi planski dokumenti (kao na primer urbanistički plan) daju specifičnija uputstva na osnovu rešenja iz prostornog plana. Ovaj dokument se vrlo često nalazi (samo) na sajtu lokalne Direkcije za urbanizam i izgradnju, ukoliko ista postoji.

Strategija lokalnog održivog razvoja je strateški dokument koji se bavi opštim razvojem grada ili opštine i koji daje pravce i smernice za budući razvoj. Održivi razvoj podrazumeva stalni ekonomski rast koji obezbeđuje dugoročno bolje korišćenje resursa, ne dovodeći u pitanje sposobnost budućih generacija da zadovolje vlastite potrebe. Njen cilj je procena postojećih potencijala lokalne samouprave i definisanje okvira rada da bi se oni iskoristili na najbolji mogući način. Olakšava dostizanje konkurentske prednosti u odnosu na druge lokalne zajednice i olakšava ekonomski, socijalni i tehnološki razvoj. Ova strategija treba da se oslanja na Nacionalnu strategiju održivog razvoja.

Strategija lokalnog ekonomskog razvoja je strateški dokument koji na lokalnom nivou definiše korake za ekonomski razvoj identifikacijom prednosti i neiskorišćenih resursa, kao i neophodne preduslove za ekonomski razvoj. Bazira se isključivo na dostizanju zadatih ekonomskih ciljeva kao primarnih, a trebalo bi da podržava i naslanja se na strategiju održivog razvoja. Međutim, usled sličnih oblasti koje pokrivaju ove dve strategije, veliki deo lokalnih samouprava se oslanja samo na jednu od njih, odnosno izrađuje samo strategiju lokalnog održivog razvoja, koja obuhvata i ekonomski razvoj.

Lokalni akcioni plan za mlade je strateški dokument koji definiše omladinsku politiku na lokalnom nivou. On treba da da opis trenutne situacije i problema, kao i da opiše niz koraka koji će se preduzeti da bi se unapredilo zatečeno stanje, sa merljivim indikatorima i listom zaduženja nosilaca realizacije. Ovaj dokument predstavlja deo lanca sistemske brige o mladima, započet izradom Nacionalne strategije za mlade na državnom nivou. Osnovni zadatak akcionog plana je da obezbedi primenu različitih sistemskih i institucionalnih razvojnih rešenja za podršku mladima na lokalnom nivou.

Lokalni ekološki akcioni plan je strateški dokument čiji je cilj zaštita i održanje kvaliteta životne sredine na teritoriji jedinice lokalne samouprave i on treba da sagleda celokupnu situaciju u oblasti životne sredine na teritoriji lokalne zajednice Ovaj dokument predviđa koji su rizici od narušavanja kvaliteta životne sredine i objedinjuje listu prioritetnih problema. Zatim definiše na koji način će se oni sprečavati i rešiti, kao i koje aktivnosti su potrebne za prevenciju degradacije ili unapređenje kvaliteta životne sredine na lokalnom nivou. Obrađuje temu različitih vrsta zagađenja (vazduha, vode, poljoprivrednog zemljišta, bukom) i definiše načine za njegovo smanjenje. Takođe, značaj ovog dokumenta je u tesnoj vezi sa monitoringom stanja životne sredine i proaktivnim objavljivanjem ovih informacija. Jedan od značajnih zadataka ovog dokumenta je promovisati javne ekološke svesti i odgovornosti za probleme životne sredine, kao i da uveća učešće javnosti.

Službeni list je lokalno službeno glasilo u kom se objavljuju lokalni propisi, dokumenta i akta. Većinu lokalnih službenih listova možete pronaći i u okviru Pravno informacionog sistema Republike Srbije.

Poseban deo istraživanja je posvećen usklađenosti izgleda internet prezentacija jedinica lokalnih samouprava sa Smernicama za izradu veb prezentacija organa državne uprave, organa teritorijalne autonomije i jedinica lokalne samouprave v5.0 iz 2014. godine.